نقش بی‌بدیل قرآن در هویت‌بخشی و راهبری تمدنی

حجت الاسلام والمسلمین علی محمدی آشنانی در گفتگو با خبرنگار ایحاء گفت:جامعه و تمدن برای اینکه در مسیر حرکت از پویایی و پایایی نیفتد، نیازمند قرآن است؛ بر این اساس، هم در زمینه تبیین مبانی، معیارها، هویت‌بخشی و هویت‌سازی و هم در زمینه اصلاح و تعدیل و تکمیل و راهبری، قرآن نقش بی‌بدیلی در تمدن‌سازی  دارد.

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین علی محمدی آشنانی در خصوص مرجعیت قرآن در تمدن‌سازی اظهار کرد:

خداوند متعال، قرآن را که تجلی صفات جلال و جمال خود است، به عنوان آخرین کتاب راهنمایی و هدایت فردی و اجتماعی برای بشر نازل کرده است. این نشان‌دهنده هدف مهم خداوند متعال است که با فرستادن آخرین کتاب درصدد ایجاد جامعه‌ای جدید است که جامعه‌ای تکاملی در حد ظرفیت انسان باشد. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یِهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ وَیُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا کَبِیرًا؛ قطعا این قرآن به [آیینى] که خود پایدارتر است، راه می‌نماید و به آن مؤمنانى که کارهاى شایسته می‌کنند، مژده می‌دهد که پاداشى بزرگ برایشان خواهد بود»(الاسراء؛ ۹).

استاد همچنین افزود: تاریخ بشر نشان می‌دهد وقتی که قرآن به عرصه اندیشه بشری عرضه شد، دو تمدن ایران و روم وجود داشت، ولی گفتمان قرآن کریم این دو تمدن را در خود هضم کرد و تمدن نوینی را به بشریت عرضه کرد. این تمدن در خودش مؤلفه‌هایی را دارد که می‌تواند همه تجارب، دانش، تعقلات، خردورزی‌ها و آموزه‌های اخلاقی بشری را در خود جای دهد. این ظرفیت آن‌قدر وسیع و جامع و کامل است که ادیان گذشته و آموزه‌های وحیانی گذشته را درون خود دارد.
 این استاد دانشگاه در ادامه در رابطه با کاستی‌هایی که در رابطه با درک مسلمانان از اهمیت جایگاه قرآن در فرآیند تمدن‌سازی دارد، بیان کرد: قرآن خود را مهیمن بر کتب آسمانی که منشا بروز و ظهور تمدن‌های پیشین بوده‌اند، معرفی می‌کند. تمدن‌سازی قرآن، شاخصه‌ها و ابعادی دارد که به نظر می‌رسد هنوز بشریت و ما مسلمانان به خوبی در این زمینه غور نکرده‌ایم و قرآن در این زمینه دست‌نخورده باقی مانده است. اگرچه کسانی در این زمینه تلاش‌هایی کرده‌اند و برخی از مطالب در این زمینه گفته شده است، اما این تلاش‌های اندک برای درک جایگاه قرآن در تمدن‌سازی کفایت نمی‌کند.
 وی ادامه داد: نقش قرآن در تمدن‌سازی اسلامی، نقشی بی‌بدیل و غیرقابل جایگزین است و برای اثبات این موضوع می‌توان دلایل زیادی را ذکر کرد. اولاً آموزه‌های قرآن کریم، مبانی و اصول تمدن‌سازی را برای بشر معرفی می‌کند. ثانیاً آیات کریمه قرآن، هم هویت اصلی و اساسی را شکل می‌دهد و هم شاخصه‌ها‌ی تمدنی را برای جامعه بشر بیان می‌کند و ثالثاً، قرآن کریم برای بررسی این‌که آیا این تمدنی که شکل گرفته است، درست و در جهت صحیح در حال حرکت است یا خیر، معیار و ملاک ارزش‌یابی است.
آشنانی با اشاره به نقش اساسی قرآن در تمدن اسلامی بیان کرد: نقش اساسی‌تری که قرآن در تمدن‌سازی اسلامی دارد، این‌است که قرآن در بحث اصلاح، تعدیل، تکمیل و راهبری تمدن اسلامی نقش اساسی دارد و اگر یک جامعه و تمدن بر این اساس شکل گرفت، برای اینکه در مسیر حرکت از پویایی و پایایی نیفتد، نیازمند قرآن است. بنابراین هم در زمینه تبیین مبانی و اصول، هویت‌بخشی و هویت‌سازی، ملاک و معیار و هم در زمینه اصلاح و تعدیل و تکمیل و راهبری، قرآن نقش بی‌بدیلی در تمدن‌سازی دارد.
 این استاد دانشگاه در ادامه در پاسخ به پرسشی در خصوص لوازم تحقق تمدن اسلامی، گفت: اولین نکته‌ای که می‌توان در این عرصه مطرح کرد، انس با قرآن کریم است و باید دانست که این مسئله، اساس تحقق تمدن اسلامی است. تصور من این است که ما هنوز در کشور خود و در بقیه کشور‌های اسلامی با قرآن انس لازم را پیدا نکرده‌ایم. منظور از انس با قرآن، قرائت مداوم، فهم معنا، تدبر در قرآن کریم، به صورت فردی و اجتماعی است. هنوز صدا و سیما و دیگر رسانه‌ها و مطبوعات و مجالس ما با قرآن کریم انس لازم را پیدا نکرده‌اند.
 وی تاکید کرد: مردم ما باید گفتمان ذهنی، احساسی، ارادی و خواستی و عملی‌شان بر اساس آموزه‌های قرآن باشد. اگر چنین چیزی اتفاق افتاد و گفتمان قرآن‌کریم در همه ارکان جامعه و در میان همه مردم نهادینه شد، آن‌گاه می‌توانیم بگوییم انس با قرآن صورت گرفته است. متاسفانه در این زمینه، تلاش چشم‌گیری توسط نهاد‌های فرهنگی ما صورت نگرفته است و برای تحقق این موضوع باید اقدامات بیشتر و بهتر و با یک برنامه‌ریزی اساسی‌تری در عرصه فرهنگ صورت گیرد.
 آشنانی در ادامه اظهار کرد: باید در نظام فرهنگی ما و در نهاد‌هایی همانند شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مراکز فرهنگی دیگر، همانند سازمان تبلیغات اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی، حوزه‌های علمیه و دیگر نهاد‌های فرهنگی کشور برای انس یافتن فردی و جمعی جامعه دینی ما در درون و در میان دیگر مسلمانان جهان با قرآن، یک برنامه تفصیلی و جامع و کاملی تدوین شود. من معتقدم بسیاری از پیام‌های قرآن هنوز بر اساس تبیین پیامبر و ائمه معصومین(ع) دریافت نشده است و اگر ما این بخش نخست را به درستی جامه عمل نپوشانیم، بالطبع، بخش دوم که بخش تحقق آموزه‌های قرآن است به خوبی تحقق پیدا نخواهد کرد.
 این استاد حوزه و دانشگاه افزود: مرحله دوم از مراحلی که می‌توان در تحقق تمدن‌سازی از آن نام برد، این است که جامعه باید بداند که قرآن تنها کتاب جامع و کامل و بدون تردید و بدون شائبه‌ای که تحریف نیافته و اساساً تحریف‌ناپذیر است و هم‌اکنون بشریت می‌تواند از آن منبع سرشار از نور و پر از نعمت الهی بهره‌مند شود. این جایگاه باید به خوبی شناخته شود و در احساس و اندیشه و فکر و عمل بشری کاملاً نهادینه شود. در صورت نهادینه شدن این امر، به تدریج نوبت به تحقق لوازم و آماده ساختن زمینه‌های تحقق تمدن اسلامی مورد‌نظر در آیات قرآن‌کریم خواهد رسید.